Wszystko albo nic. Głosowanie na śmierć i życie nad projektami ustaw proaborcyjnych

· Do Sejmu RP zostały złożone cztery projekty ustaw dotyczące aborcji.   

· Projekty ustaw znacząco rozszerzają dostęp do aborcji, przede wszystkim legalizując aborcję „na życzenie” (bez dodatkowych wymagań) do określonego tygodnia ciąży.

· Projekty ustaw dopuszczają uznaną już za niezgodną z Konstytucją aborcję z przyczyn eugenicznych.

· 11 kwietnia w Sejmie odbędzie się pierwsze czytanie projektów ustaw, a po nim głosowanie nad odrzuceniem projektów lub przekazaniem do dalszych prac.

 

Wprowadzenie

Głównym tematem zeszłorocznej kampanii wyborczej w wyborach do parlamentu była aborcja. Politycy deklarowali, że aborcja będzie w Polsce powszechnie dostępna[1], a w przestrzeni publicznej lansuje się tezę o istnieniu „prawa do przerywania ciąży”[2]. W tych okolicznościach do Sejmu złożono 4 projekty ustaw dotyczących aborcji. Poselskie projekty zostały opracowane przez posłów Nowej Lewicy, Trzeciej Drogi Polska 2050 Szymona Hołowni – Polskie Stronnictwo Ludowe oraz Koalicji Obywatelskiej. Po wypowiedziach medialnych prominentnych polityków można odnieść wrażenie, że politycy biorą udział w konkursie na opracowanie aktu normatywnego legalizującego aborcję w jak największym stopniu, a doprowadzenie do legalizacji zabijania dzieci nienarodzonych to dla nich powód do dumy.

Pierwsze czytanie omawianych projektów ustaw w Sejmie zaplanowano na 11 kwietnia. Po nim posłowie zdecydują o odrzuceniu projektów albo przekazaniu ich do dalszych prac. Decyzją marszałka Sejmu Szymona Hołowni wszystkie te projekty mają być głosowane w pakiecie, by – jak sam stwierdził – wszystkie bez wyjątku przeszły do dalszych prac, bez sporów wewnątrz koalicji rządzącej, które mogłyby doprowadzić do odrzucenia niektórych propozycji.

Jak sam podkreślił, liczy, że dzięki temu zabiegowi aktualna kadencja Sejmu będzie pierwszą od 1996 r., w której projekt ustawy dotyczący rozszerzenia dostępności aborcji nie zostanie odrzucony w pierwszym czytaniu[3]. Marszałek Sejmu nie wziął jednak pod uwagę, że nie bez przyczyny projekty zmian w prawie aborcyjnym były odrzucane. Konstytucja RP z 1997 r. [4] stanowi w art. 38 zasadę prawnej ochrony życia: „Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia”, która nie może zostać ograniczona ponad zakres dopuszczalny w stanie zwykłego funkcjonowania państwa nawet w stanie wojennym lub stanie wyjątkowym[5]. Ponadto Trybunał Konstytucyjny orzeczeniem z dnia 28 maja 1997 r. [6] zapoczątkował jednolitą aż do teraz linię orzeczniczą pro vitae. Konstytucja RP nie zezwalała zatem (i nie zezwala obecnie) na uchwalenie prawa dopuszczającego aborcji na życzenie.

Projekty ustaw Nowej Lewicy

W dniu 13 listopada 2023 r. Klub Parlamentarny Nowa Lewica złożył do Sejmu projekt ustawy o bezpiecznym przerywaniu ciąży[7]. Projektodawcy w art. 1 ust. 1 wyartykułowali, że „każda osoba ma prawo do samostanowienia w sprawie swojej płodności, rozrodczości i rodzicielstwa”. Wydaje się, że kwestię tę przesądza Konstytucja RP w art. 30, gdy mówi o godności człowieka w następujących słowach: „przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”.

Z kolei projekt Nowej Lewicy w art. 2 zakłada dostępność aborcji bez podawania przyczyny do końca 12. tygodnia ciąży. Po tym okresie aborcja będzie możliwa w określonych przypadkach - gdy stanowi zagrożenie życia lub zdrowia osoby w ciąży (warto zwrócić uwagę, iż nie posłużono się rzeczownikiem „kobieta”, lecz „osoba”) oraz z przyczyn embriopatologicznych, a także jeśli ciąża nastąpiła w wyniku czynu zabronionego. W drugim i trzecim przypadku aborcja jest dopuszczalna do końca 24 tygodnia, choć dodano wyjątek zgodnie z którym, jeśli stwierdzone u płodu nieprawidłowości uniemożliwiające późniejszą jego zdolność do życia poza organizmem matki, aborcja jest dopuszczalna również po 24. tygodniu ciąży. Do tego konieczny jest wniosek kobiety, co w konsekwencji prowadzić ma do wykonania aborcji bez zbędnej zwłoki, jednakże nie później niż w terminie 72 godzin od złożenia wniosku. Wniosek może być złożony w dowolnej formie.

Obowiązująca ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży[8] wymaga pisemnej zgody kobiety. Natomiast w odniesieniu do ciąży będącej konsekwencją czynu zabronionego, kwestie formalne zostały doprecyzowane w stosunku do obowiązującej obecnie ustawy o planowaniu rodziny: w projekcie ustawy, Prokurator stwierdza ciążę będącą następstwem czynu zabronionego w terminie 7 dni od złożenia wniosku przez osobę będącą w ciąży.

Projekt ustawy Nowej Lewicy obejmuje także aborcję farmakologiczną. Tabletki, które wywołają poronienie miałyby być wydawane w aptece na podstawie recepty. Osoba dokonująca aborcji mogłaby skorzystać z opieki ambulatoryjnej lub szpitalnej w trakcie procesu przerwania ciąży. Projektodawcy odnieśli się również do problematyki obowiązywania klauzuli sumienia. Świadczeniodawca, który ma podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia w zakresie opieki zdrowotnej nad kobietą w ciąży, byłby zobowiązany do przeprowadzenia aborcji. Zgodnie z art. 5 projektu, jeśli lekarz odmówi jej wykonania z powołaniem na klauzulę sumienia, to ordynator oddziału lub kierownik podmiotu leczniczego wskazuje innego lekarza, który przeprowadzi zabieg. Projektodawca zabezpieczył się na wypadek, gdyby wszyscy lekarze powołali się na wspomnianą klauzulę. Wtenczas świadczeniodawca ma mieć podpisaną umowę z podwykonawcą, który w tej placówce udzieli takiego świadczenia. Jeśli świadczeniodawca nie wywiąże się z obowiązków związanych z zapewnieniem możliwości wykonania aborcji, wówczas Narodowy Fundusz Zdrowia rozwiązuje umowę z takim podmiotem. Oznacza to, że dla projektodawcy świadczenie „usługi” zabijania nienarodzonych jest ważniejsze niż zapewnienie opieki kobietom w ciąży i ich dzieciom, które przychodzą zdrowe na świat.

W art. 6 projektu projektodawca uchyla art. 152 Kodeksu karnego. Przepis ten stanowi, co następuje: „§ 1. Kto za zgodą kobiety przerywa jej ciążę z naruszeniem przepisów ustawy, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. § 2. Tej samej karze podlega, kto udziela kobiecie ciężarnej pomocy w przerwaniu ciąży z naruszeniem przepisów ustawy lub ją do tego nakłania. § 3. Kto dopuszcza się czynu określonego w § 1 lub 2, gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”[9]. Warto dodać, że kobieta przerywająca ciążę nie jest w żadnym wypadku karana. W całości uchylone zostają również art. 4a oraz 4b ustawy o planowaniu rodziny. Te przepisy dotyczą warunków wykonania aborcji oraz prawa do bezpłatnej aborcji w przypadkach ściśle określonych w obowiązującym art. 4a ust. 1. Vacatio legis ustalono na 3 miesiące od dnia ogłoszenia.

Drugi projekt ustawy złożony przez Klub Parlamentarny Nowa Lewica także 13 listopada 2023 r. nowelizuje Kodeks karny[10]. Zgodnie z projektem, w przywołanym wyżej art. 152 Kodeksu karnego, uchyla się wspomniany § 1[11] i § 2[12]. Zmianie miałby ulec również § 3[13] w taki sposób, że pomoc w aborcji po 24. tygodniu podlegałoby karze do 5 lat pozbawienia wolności zamiast obecnych 8. Projekt dodaje także § 4[14] i § 5[15], zgodnie z którymi, w zamyśle projektodawcy, nie dochodzi do popełnienia przestępstwa wskazanego w § 3, jeśli aborcję po 24. tygodniu ciąży przeprowadzono by w przypadku ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu. Także nie dochodzi do popełnienia czynu zabronionego, o którym mowa w § 3, gdy sprawcą jest osoba najbliższa kobiety w ciąży (np. mężem). Ustawa miałaby wejść w życie po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia.

Złożone w Sejmie projekty ustaw Nowej Lewicy są wobec siebie wewnętrznie sprzeczne. Jest to dostrzegalne w odniesieniu do przepisów Kodeksu karnego. Jeden projekt ustawy w całości uchyla przepis z Kodeksu karnego, drugi zaś zmienia jego treść. Pokazuje to niepewność projektodawców co do słuszności przedkładanych projektów. Wskazuje to także na ich brak konsekwencji, gdyż nawet wewnątrz jednego klubu nie są w stanie opracować jednego rzetelnego projektu aktu prawnego. Taki zabieg może naruszać zasadę zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa.

Nowelizacja Trzeciej Drogi Polska 2050 Szymona Hołowni – Polskie Stronnictwo Ludowe

Kolejny projekt ustawy legalizujący aborcję został przedłożony w dniu 23 lutego 2024 r. przez grupę posłów Koalicyjnego Komitetu Wyborczego Trzecia Droga Polska 2050 Szymona Hołowni – Polskie Stronnictwo Ludowe[16]. Owa nowelizacja dokonuje zmiany w obecnie obowiązującej ustawie o planowaniu rodziny. W art. 4 dotyczącym wprowadzenia do programów nauczania wiedzy z zakresu wychowania do życia w rodzinie dodaje się nauczanie o antykoncepcji. Ponadto projekt przywraca przepis obowiązujący przed wydaniem wyroku przez Trybunał Konstytucyjny, który uchylił przesłankę eugeniczną[17], stanowiącą podstawę do aborcji.

Zgodnie z projektem, aborcja, w przypadku gdy „wyniki badań wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkich i nieodwracalnych wad płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu”, byłaby dopuszczalna do chwili osiągnięcia przez dziecko zdolności do samodzielnego życia. Projektodawcy założyli, że aborcja następuje przy zastosowaniu wszystkich dostępnych metod zgodnych z aktualny stanem wiedzy medycznej. Co do ciąży powstałej w wyniku czynu zabronionego, inaczej niż projekt Nowej Lewicy, projektodawca przyjmuje, że prokurator stwierdza powyższe na wniosek pokrzywdzonej lub jej przedstawiciela ustawowego w drodze postanowienia w terminie 3 dni kalendarzowych od dnia złożenia wniosku. Jeśli prokurator w postanowieniu odmówi stwierdzenia powstania ciąży w wyniku czynu zabronionego, to poszkodowanej lub jej przedstawicielowi ustawowemu przysługuje zażalenie do sądu rejonowego. Termin na rozpatrzenie zażalenia to 3 dni kalendarzowe od dnia wpłynięcia zażalenia. Podmiot, który ma podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia w zakresie opieki nad kobietą ciężarną zobowiązany jest do przeprowadzenia aborcji. W projekcie ustawy założono, że aborcja następuje nie później niż w terminie 72 godzin od momentu wyrażenia woli przez kobietę ciężarną. Ustawa wchodziłaby w życie po upływie 14 dni od ogłoszenia.

Projekt przewiduje, że minister zdrowia w drodze rozporządzenia określi szczegółowy tryb stwierdzania okoliczności dotyczących między innymi zagrożenia zdrowia lub życia kobiety, w tym „w szczególności zdrowia psychicznego". Wymienienie zdrowia psychicznego wprost jest pewnym novum, które zapewne ma zmierzać do poszerzenia stanów faktycznych, w których dokonywana byłaby aborcja, lecz pod względem prawnym tak skonstruowany przepis nic nie zmienia. Aborcja z tzw. przesłanki psychicznej jest i pozostanie po ewentualnym uchwaleniu projektu niezgodna z prawem obowiązującym w Polsce[18].

Projekt Koalicji Obywatelskiej

Ostatni z projektów ustaw dopuszczających aborcję został złożony przez Koalicję Obywatelską. Projekt ustawy o świadomym rodzicielstwie[19] wpłynął do Sejmu 24 stycznia 2024 r. Inaczej niż poprzednie propozycje, projekt ten uchyla dotychczas obowiązującą ustawę o planowaniu rodziny. Jest to czwarty już złożony w Sejmie na przestrzeni 20 lat projekt ustawy o tym samym tytule, zawierający podobne rozwiązania. Próby uchwalenia wszystkich wcześniejszych zakończyło się niepowodzeniem, gdyż zostały one odrzucane już w pierwszym czytaniu.

W art. 5 ust. 1 projektu przyjęto, że „każda osoba w ciąży ma prawo do świadczenia zdrowotnego w postaci przerwania ciąży w okresie pierwszych 12 tygodni jej trwania”. Później przerwanie ciąży jest możliwe w trzech przypadkach. Zalicza się do nich sytuacje, gdy ciąża zagraża życiu lub zdrowiu osoby w ciąży, gdy występuje duże prawdopodobieństwo ciężkich i nieodwracalnych wad płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu oraz, gdy zachodzi podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego. W drugim przypadku aborcja byłaby możliwa do 24. tygodnia ciąży, zaś jeśli wykryta choroba lub wada uniemożliwia płodowi samodzielne życie i nie ma możliwości jej wyleczenia, wtenczas aborcja byłaby dopuszczalna bez ograniczeń do końca ciąży. W odniesieniu zaś do ciąży będącej następstwem czynu zabronionego, przerwanie aborcji następowałoby do 18. tygodnia na podstawie oświadczenia złożonego przez osobę w ciąży (pod groźbą odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń).

Aborcji dokonuje się w zakładzie leczniczym lub poza nim, przy zastosowaniu wszystkich dostępnych metod zgodnych z aktualnym stanem wiedzy medycznej. Podobnie jak w projektach ustawy Nowej Lewicy i Polski 2050, projektodawca przyjmuje, że świadczeniodawca, który ma zawartą umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia z zakresu opieki zdrowotnej nad kobietą w ciąży udziela świadczeń w sposób kompleksowy, w tym także w zakresie aborcji. Dopuszcza się zatrudnienie w tym celu podwykonawcy. Co ważne, omawiany kolejny projekt ustawy o świadomym rodzicielstwie ponownie przewiduje uchylenie art. 2 ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka, który w ust. 1 stanowi, że „dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności”[20]. Vacatio legis to 14 dni.

Wnioski

Złożone w Sejmie projekty ustaw Nowej Lewicy i Platformy Obywatelskiej dopuszczają aborcję do określonego tygodnia życia prenatalnego dziecka. W takim przypadku projektodawcy nie przewidują zaistnienia jakichkolwiek przesłanek, od spełnienia których zależałaby aborcja. Dłuższy okres na przeprowadzenie aborcji podyktowany jest szczególnymi okolicznościami, które zostały w podobny sposób ujęte w projektach ustaw. W każdym przypadku aborcja wymaga zgody kobiety ciężarnej. Znamienne jest to, że niektóre projekty ustaw posługują się wyrażeniem „osoba w ciąży”, nie zaś „kobieta w ciąży”. Projektodawcy przewidzieli krótkie vacatio legis ustaw.

Wszystkie omówione projekty naruszają konstytucyjny wymóg zapewnienia prawnej ochrony życia ludzkiego, każdemu w równym stopniu, niezależnie od stanu zdrowia czy etapu rozwoju (art. 38 Konstytucji). Warto nadmienić, że Konstytucja RP nie zezwala na ograniczenie prawa do życia ponad zakres dopuszczalny w stanie zwykłego funkcjonowania państwa nawet w stanie wojennym i wyjątkowym (art. 233 ust. 1-2 Konstytucji). Ponadto wszystkie te projekty są sprzeczne z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego dotyczącą dopuszczalności aborcji.

 

Dr Łukasz Bernaciński – członek Zarządu Instytutu Ordo Iuris

Dr Magdalena Lis – ekspert współpracujący z Instytutem Ordo Iuris